Z wykonywaniem muzyki minionych epok łączy się wiele innych, nie opisanych na tej stronie lub tylko krótko wspomnianych, interesujących zagadnień – niektóre z nich zostały jednak przedstawione wyczerpująco w dostępnych od kilku lat publikacjach Akademii Muzycznej w Łodzi, z którymi początkujący w dziedzinie historycznych praktyk wykonawczych flecista powinien się koniecznie zapoznać.
Renesansowe flety poprzeczne były używane w Europie od końca XV wieku do około połowy XVII wieku, a ich zastosowanie zarówno w muzyce kameralnej jak i wojskowej jest stosunkowo dobrze udokumentowane w ikonografii i w źródłach teoretycznych. Flety są przedstawiane solo, w zestawieniu z bębnem, w towarzystwie innych instrumentów i śpiewaków, jak również w jednorodnych konsortach.
W ciągu XVI i XVII wieku nie pojawiła się żadna „szkoła” gry na fletach poprzecznych we współczesnym tego słowa znaczeniu. Jednak w wielu traktatach z tego okresu pojawiają się dłuższe lub krótsze wzmianki o tych instrumentach, jak również wskazówki dotyczące elementów techniki gry i repertuaru.
To stadium ewolucji fletu poprzecznego w uproszczeniu można nazwać również „fletem jednoklapowym”. Ten typ instrumentu wykształcił się w II połowie XVII wieku i był powszechnie używany w ciągu całego XVIII wieku, również wtedy, gdy stopniowo pojawiały się różne modele fletów z większą ilością klap.
Przemiana fletu jednoklapowego we flet z dodanymi klapami nie dokonała się z dnia na dzień – w ciągu drugiej połowy XVIII wieku w Europie nadal najpopularniejszy był flet jednoklapowy, choć stopniowo pojawiały się również dodane klapy, które początkowo najbardziej modne były w Anglii i stamtąd zostały niejako „zaimportowane” na kontynent. Te dodane klapy – inaczej niż w popularnych współcześnie fletach boehmowskich – były w stanie spoczynku zamknięte. Wyjątek stanowiły klapy dla dźwięków c1, cis1, dodawane na stopce fletu, otwarte w stanie spoczynku i obsługiwane małym palcem prawej ręki (czasami na stopce dodawano też więcej otwartych klap dla niższych dźwięków, najczęściej dla dźwięku h), a także otwarta w stanie spoczynku klapa dla dźwięku c2, zamykana kciukiem lewej ręki występująca na fletach budowanych przez Johanna George’a Tromlitza.
Renesansowe flety poprzeczne były używane jeszcze w ciągu I połowy XVII wieku, zwłaszcza w kręgu lipsko-drezdeńskim (pojawiały się często w obsadzie utworów z gatunku geistliche Konzerte w dziełach kompozytorów takich, jak Michael Praetorius, Heinrich Schütz, Johann Hermann Schein, Tobias Michael; można je znaleźć okazjonalnie również we Włoszech w twórczości Claudia Monteverdiego, o ich zastosowaniu we Francji wspominał Marin Mersenne.
Przemiana cylindrycznego bezklapowego fletu poprzecznego w koniczny jednoklapowy flet barokowy w powszechnie przyjętym mniemaniu jest przypisywana ośrodkowi paryskiemu i budowniczym z rodziny Hotteterre ok. 1700 roku.
W budowie i brzmieniu fletów w II połowie XVIII wieku i w ciągu II połowy XIX wieku obserwujemy dużą różnorodność regionalną.
W żadnym przypadku nie można więc mówić o jednym typie fletu „klasycznego” czy też „romantycznego”, co zresztą przysparza dzisiaj trochę kłopotów flecistom specjalizującym się w grze na fletach historycznych i ich kopiach.
Umieszczone tutaj zestawienie chwytów zostało opracowane na podstawie tabel ze źródeł historycznych a także własnych doświadczeń wyniesionych z gry na współczesnych kopiach fletów renesansowych, przede wszystkim z pracowni Giovanniego Tardino (Bazylea). Te chwyty można przetransponować i zastosować również na flecie basowym g oraz na fletach dyszkantowych g1 i a1. W tabeli nie uwzględniono dźwięków, które nie pojawiają się w żadnym źródle historycznym ani w repertuarze wykonywanym zazwyczaj na poprzecznych fletach renesansowych. Na współczesnych kopiach instrumentów z różnych pracowni w przypadkach niektórych dźwięków mogą okazać się konieczne pewne modyfikacje podanej tutaj aplikatury. Jest to zjawisko normalne dla historycznych fletów poprzecznych w ogóle, również barokowych, klasycznych i romantycznych.
Tabela znajduje się tutaj:
Chwyty podane w tej tabeli są odpowiednie dla większości poprzecznych fletów barokowych z jedną klapą. W niektórych przypadkach konieczne są niewielkie modyfikacje, zwłaszcza w zakresie kierunku korekty intonacji (poprzez formowanie i ukierunkowanie strumienia powietrza, a także poprzez odkręcanie na zewnątrz i przechylanie w kierunku do ust otworu zadęciowego).
Tabela jest oparta na moich doświadczeniach w grze na 8-klapowych fletach klasycznych i romantycznych a także na przestudiowanych przeze mnie historycznych tabelach chwytów, przede wszystkim ze szkół fletowych A. E. Müllera (Elementarbuch für Flötenspieler, Lipsk 1817) i A. B. Fürestenaua (Flötenschule op.42, Lipsk 1826 i Die Kunst des Flötenspiels op. 138, Lipsk 1844). Jest przeznaczona na najczęściej spotykany układ klap, ale może być też wykorzystana na fletach sześcioklapowych (ze stopą D, bez klap dla dźwięków cis1 i c1).
| Gis□F□ ○ ○ ○ ○ ○ ○ Dis□Cis1□C1□ C□B□ F□ |