W artykule poświęconym francuskim formułom zdobniczym na przykładzie suit fletowych J. – M. Hotteterre’a i P. D. Philidora wspomniany został stosunkowo mało znany współczesnym wykonawcom ozdobnik accent, nie mający wbrew pozorom nic wspólnego z muzycznym akcentem.
Ponieważ, jak się okazało podczas trzeciej edycji Traversjady w AM w Łodzi (grudzień 2023), jego realizacja budzi pewne wątpliwości wśród flecistów wykonujących barokowe suity francuskie, dlatego postanowiłam przyjrzeć się mu przez pryzmat wybranych historycznych źródeł francuskich, nie tylko fletowych, ułożonych w porządku chronologicznym, wychodząc z założenia, że konfrontacja z nimi może przyczynić się do rozwiania niepewności w zakresie umiejscowienia i wykonania tego pięknego ozdobnika.
Zapoczątkowana z mojej inicjatywy w grudniu 2022 roku w łódzkiej Akademii Muzycznej „Traversjada” wędruje nadal po polskich uczelniach. Kolejna edycja tej oryginalnej sesji poświęconej fletom historycznym w teorii i praktyce, otwartej zarówno dla flecistów grających na „flecie traverso” jak i dla grających na fletach współczesnych, ale zainteresowanych historycznymi praktykami wykonawczymi odbędzie się 8 kwietnia 2024 r. w Poznaniu. Wstęp wolny!!!
Magdalena PilchKompleksowa wizja fletu romantycznego w zakresie budowy, brzmienia, techniki gry i praktyki wykonawczej według „Die Kunst des Flötenspiels in theoretisch-praktischer Beziehung dargestellt von A. B. Fürstenau op. 138”,red. Teresa Piech, Kraków 2011
Nakład został wyczerpany. Fragmenty książki (rozdział III i IV) są dostępne tutaj:
J. -M. Hotteterre Zasady gry na flecie poprzecznym, flecie podłużnym i na oboju, tłum. Magdalena Pilch, red. Marek Nahajowski, Łódź 2013 (Principes de la flute traversière…Paris 1707)
J. G. Tromlitz Szczegółowa i gruntowna szkoła gry na flecie, tłumaczenie i wstęp Magdalena Pilch, red. Marek Nahajowski, Łódź 2018 (Ausführlicher und gründlicher Unterricht die Flöte zu spielen, Lepzig 1791)
Magdalena Pilch Wibracja w świetle historycznych szkół fletowych – świadomie wykorzystywany ozdobnik, wyraz emocji czy mechaniczna maniera? w: Między traktatem a mową uczuć w dźwięki przemienioną. Muzyka XVIII wieku w teorii i praktyce,Łódź 2014, red. M. Grajter, M. Nahajowski, s. 243-268
Magdalena PilchPierre’a Tricheta „Le traité des instrument de musique” (ok. 1638): Du Fifre, Des Flustes w: „Notes Muzyczny” nr 2 (14) 2020, s. 121-126
Flecistów zainteresowanych studiami licencjackimi, magisterskimi i podyplomowymi w specjalności flet traverso – historyczne flety poprzeczne pod moim kierunkiem, zapraszam na dni otwarte w Akademii Muzycznej w Katowicach 5 marca (szczegóły na grafice poniżej) i do Akademii Muzycznej w Łodzi 7 marca (szczegóły na plakacie poniżej). Można też umawiać się ze mną na spotkanie indywidualnie w innych terminach:)
Pałac Bielińskich w Otwocku Wielkim 22.09-24.09.2023
Czwarta edycja Festiwalu „Usłyszeć Architekturę”, poświęcona w całości twórczości kompozytorów francuskich, stanowi kolejny etap prezentacji stylów narodowych w muzyce minionych epok, tworząc jednocześnie kontrapunkt do poprzedniej, trzeciej odsłony Festiwalu, zatytułowanej „In modo italiano” i skoncentrowanej na barokowej muzyce włoskiej lub pisanej w stylu włoskim przez twórców działających w innych krajach Europy Zachodniej i Środkowej.
Obecna edycja Festiwalu, poszerzona do formuły trzydniowej, ułożona została zgodnie z zasadami kompozycji „szkatułkowej”: piątkowy koncert inauguracyjny i niedzielny koncert finałowy przenoszą słuchaczy na dwór królewski w Wersalu, koncentrując się na muzyce środkowego i późnego baroku z dworu Ludwika XIV oraz okresu Regencji i panowania Ludwika XV, natomiast koncert sobotni i towarzyszące mu wydarzenia prezentują słuchaczom niezwykle rzadko wykonywaną w Polsce muzykę francuskiego renesansu, a więc z okresu panowania dynastii Walezjuszy. W sobotnim programie znajdzie się również akcent średniowieczny, czyli wykład poświęcony twórczości XIV wieku, ilustrowany na żywo przykładami wykonywanymi na kopiach średniowiecznych instrumentów dętych.
Piątek 22. 09. 2023, godz. 18.00
Koncert I
Apothéoses et Concerts
W programie koncertu, wykonywanego na instrumentach historycznych i ich kopiach w niskim stroju francuskim a’=392 Hz, znajdują się skomponowane w latach 1724-25 przez François Couperina tytułowe „Apoteozy” czyli cykliczne utwory programowe dedykowane pamięci uwielbianych przez tego kompozytora wielkich twórców, a zarazem czołowych reprezentantów najważniejszych barokowych stylów narodowych: Arcangelo Corellemu (styl włoski) i Jeanowi-Baptiste Lully’emu (styl francuski), zakończone muzycznym „pojednaniem” obu stylów na mitycznym Parnasie w finałowejSonade en Trio. Programowym „Apoteozom” Couperina towarzyszą korespondujące z nimi stylistycznie i chronologicznie dwa instrumentalne koncerty Antoine’a Dornela ze zbioru Concerts de Simphonies wydanego w Paryżu w 1723 roku.
Program:
Antoine Dornel (1691 — 1765)
I Concert ze zbioru Concerts de Simphonies, Livre III [Paryż 1723]
François Couperin (1668-1733)
Le Parnasse ou l’apothéose de Corelli [Paryż 1724]
Antoine Dornel (1691 — 1765)
V Concert ze zbioru Concerts de Simphonies, Livre III [Paryż 1723]
François Couperin (1668-1733)
L’apothéose de Lully ou Concert instrumental sous le titre d’Apothéose composé à la mémoire Immortelle de l’incomparable Monsieur de Lully [Paryż, 1725]
Magdalena Pilch – flet traverso
Agnieszka Gorajska – flet traverso
Judyta Tupczyńska – skrzypce barokowe
Aleksandra Kelm– skrzypce barokowe
Justyna Młynarczyk – viola da gamba
Patrycja Domagalska-Kałuża – klawesyn
……………………………………………………………………………………………………..
Sobota 23.09.2023
Godz. 15.30
Muzyka w Palais de la Cité
Wykład ilustrowany poświęcony włoskiej i francuskiej muzyce późnego średniowiecza. Zaprezentowane zostaną repliki ówczesnych instrumentów dętych (flety podłużnej, szałamaje, dudy, piszczałka jednoręczna) oraz wykonany krótki program poświęcony XIV-wiecznym utworom instrumentalnym.
Wykonawcy:
Tomasz Dobrzański i Marek Nahajowski – średniowieczne instrumenty dęte
Godz. 16.30
Wywiad z Tomaszem Dobrzańskim – gość specjalny festiwalu, specjalizujący się w wykonawstwie muzyki średniowiecza i renesansu, wywiad prowadzi Marek Nahajowski
Godz. 18.30
Koncert II
Luwr czasów Walezjuszy
Program poświęcony został muzyce francuskiej XVI wieku, przede wszystkim powstałej w czasach panowania Franciszka I – władcy, któremu kraj nad Sekwaną zawdzięcza rozkwit renesansowej kultury i sztuki. Trzon utworów prezentowanych podczas koncertu stanowią pieśni, tańce i lutniowe intawolacje, zaczerpnięte ze zbiorów, wydawanych przez Pierre’a Attaingnanta, Jacquesa Moderne’a, Pierre’a Phalese’a i Tielmana Susato w latach 1529-1550. Spośród nich na szczególną uwagę zasługuję kompozycje wokalne, utrzymane w stylu tak zwanej chanson paryskiej. Posiadają one niezwykle zróżnicowany charakter, tak pod względem muzycznym, jak i literackim. Oprócz wyrafinowanych pieśni o tematyce miłosnej o dworskiej proweniencji i kompozycji ilustracyjnych odnajdujemy wśród nich także frywolne, quasi-ludowe utwory, komentujące styl życia średnich i niższych warstw społeczeństwa lub traktujące o urokach stołu czy alkowy. Ich autorzy – uznani ówcześnie poeci i kompozytorzy – z wdziękiem i kunsztem potrafili poruszać się tak różnorakiej materii, tworząc udane dzieła, zarówno poważne i pełne szlachetnego patosu, jak i rubaszne, służące rozrywce ówczesnego mieszczaństwa. Wiele z tych pieśni uzyskało znaczną popularność także po za granicami Francji, o czym świadczą ich liczne wersje instrumentalne. W programie zaprezentowane zostaną zarówno bardziej stonowane, francuskie utwory lutniowe, jak i późnorenesansowe, wirtuozowskie aranżacje Giovanniego Bassano na flet podłużny solo. Całość uzupełnią tańce na konsort instrumentalny z czasów Franciszka I – od poważnych pawan po ludowe branle.
Maciej Gocman – śpiew
Tomasz Dobrzański – flet podłużny
Anna Wiktoria Swoboda – lutnia
Zespół Musica Perennis:
Marek Nahajowski, Justyna Wójcikowska, Radosław Orawski – flety podłużne
……………………………………………………………………………………………………..
Niedziela 24.09.2023
15.00-16.30 zwiedzanie pałacu
Godz. 17.00
Koncert III
Les Airs de Monsieur Lambert
Marin Marais (1656-1728) V Suite e-moll [Pieces en trio, Paryż 1692]
Michel Lambert (1610-1696) Airs àune, II. III. et IV. parties avec la basse-continue [Paryż 1689]:
Trouver sur herbette
Ma bergère
Je suis aimé
D’un feu secret je me sens consumer
Jean-Féry Rebel (1666-1747) Cinquième Sonate ze zbioru Recueil de douze Sonates a II. et III. Parties avec la basse chiffrée [Paryż 1712]
(PRZERWA)
Michel Lambert (1610-1696) Airs àune, II. III. et IV. parties avec la basse-continue [Paryż 1689]:
Laissez me soupirer
Il faut morir
Ombre de mon amant
Il n’est point d’amour
Jean-Féry Rebel (1666-1747) Les charactères de la dance [Paryż 1715]
Michel Lambert (1610-1696) Airs àune, II. III. et IV. parties avec la basse-continue [Paryż 1689]:
Pour vous beaux yeux
Vos mempris chacque jour
Dialogue de la paix
Chantez, chantez petits oyseaux
Jean-Baptiste Lully (1632-1687) Passacaille z opery Armide LWV 71
Na początku sierpnia 2023 wraz z moim zespołem Filatura di Musica występuję na Festiwalu Entroterre w Bertinoro we Włoszech w ramach większego projektu Fundacji Krośnieńskiej im. Ignacego Paderewskiego, zatytułowanego „Tra l’Italia e la Confederazione polacco-lituana / Między Italią a Rzeczpospolitą”, przybliżającego polsko-włoskie związki muzyczne w ciągu XVI i XVII wieku (m.in. dzieła zamówione przez Marię Kazimierę Sobieską, canzony z Tabulatury Pelplińskiej skomponowane przez polskich i włoskich kompozytorów, w tym także artystów bezpośrednio związanych z dworem królewskim Zygmunta III Wazy ).
Duża część prezentowanego na tym koncercie repertuaru została zarejestrowana przez Filaturę w 2019 r. na płycie „Canzony znane i nieznane” (oczywiście na instrumentach historycznych, w typowym dla epoki wysokim stroju a’=466 Hz). To nagranie, zrealizowane i wydane przez RecArt (Łukasz Kurzawski), było nominowane w 2021 r. do nagrody Fryderyk w kategorii „Album Roku Muzyka Dawna” i jest nadal dostępne w całości na Spotify:
Trzyczęściowe, jednoklapowe poprzeczne flety barokowe w niskim stroju z przełomu XVII i XVIII wieku zazwyczaj kojarzone są z nazwiskiem Hotteterre, a chyba najczęściej kopiowanym przez współczesnych budowniczych tego rodzaju modelem jest flet Jeana Hotteterre’a z Grazu. Fleciści specjalizujący się w grze na „flecie traverso” zdecydowanie rzadziej sięgają po kopie nielicznych zachowanych trochę wcześniejszych trzyczęściowych konicznych instrumentów z II połowy XVII wieku, takich jak flet Richarda Haki, albo anonimowy flet zwany „Assisi” z kolekcji Biblioteca Comunale w Asyżu (por. A. Powell „The Flute”, s. 63). Od dwóch miesięcy gram na kopii tego wspaniałego instrumentu, zbudowanej przez polskiego budowniczego Grzegorza Tomaszewicza (wysokość stroju a’=392 Hz).
Na temat pochodzenia fletu „Assisi” nie ma dużo informacji (https://scholarworks.iu.edu/dspace/handle/2022/21358, s. 9-10), może został przywieziony do Włoch z Francji? A może został zbudowany jednak we Włoszech? Na „wszelki wypadek” nagrałam na nim fragment jednej z suit Pierre’a Gautiera de Marseille (1642-1696), zakładając zupełnie hipotetycznie, że Marsylia, miasto portowe, mogła być punktem „przerzutu” tego pięknego instrumentu z Francji do Włoch, a z kolei kompozytor francuski związany z Marsylią mógł mieć kontakt z instrumentami z Włoch:)))
Il Viaggio to nowa płyta założonego przeze mnie w 2019 roku konsortu renesansowych fletów poprzecznych La Viva Fiamma, występującego w składzie: Magdalena Pilch, Aleksandra Gajkowska-Swinarska, Justyna Wójcikowska, Agnieszka Gorajska, Radosław Orawski przy współpracy z Markiem Pilchem (pozytyw, regał, nagranie i montaż).
Płyta, wydana w czerwcu 2023 r. przez Ars Sonora, stanowi fonograficzny debiut zespołu i jest zapisem muzycznej podróży meandrującej w czasie i przestrzeni po transalpejskim szlaku wiodącym z północnych Włoch (Ferrara, Wenecja), poprzez kraje niemieckojęzyczne i Francję, aż do Londynu – w ciągu XVI wieku i w pierwszych latach XVII wieku.
Naszą muzyczną podróż kształtują utwory, które mogły być wykonywane na fletach lub na innych instrumentach w ciągu XVI wieku i na początku XVII wieku. Pośród nich znajdziemy zarówno czterogłosowe francuskie chansons, jak też pięciogłosowe włoskie madrygały, czterogłosowe pieśni z Manuskryptu Henryka VIII, oraz dwie solowe dyminucje instrumentalne oparte na pierwowzorach wokalnych.
W programie znalazły się również pierwsze czterogłosowe i pięciogłosowe opracowania pieśni luterańskich, pochodzące ze zbiorów Eyn geystlich Gesangk Buchleyn Johanna Waltera (I wydanie Wittenberga 1524) oraz Newe Deudsche Geistliche Gesenge Geoga Rhaua (Wittenberga 1544). Ich centralne usytuowanie wśród innych zarejestrowanych utworów koresponduje ze słynnym, pełnym ukrytych znaczeń obrazem Ambasadorowie (Die Gesandten) Hansa Holbeina Młodszego, który powstał w Londynie w 1533 roku jako portret dwóch francuskich dyplomatów przebywających wówczas na dworze Henryka VIII: Jeana de Dinteville’a i Georges’a de Selve’a. W środkowej części tego obrazu, pod lutnią, przedstawiony został umieszczony w otwartym futerale konsort fletów poprzecznych oraz tenorowa księga głosowa z Gesangk Buchleyn Waltera, otwarta na stronach z pieśniami Komm, heiliger Geist Herre Gott oraz Mensch wiltu leben seliglich, z których pierwsza została zarejestrowana na niniejszej płycie.
Muzykę stricte instrumentalną (choć bez dookreślonej instrumentacji, czyli do grania „con ogni sorte di stromenti” – jak często pisano w drukach muzycznych z przełomu XVI i XVII wieku) reprezentują dwie pary tańców (pawana i galiarda oraz almanda i saltarello) a także wielogłosowe canzony instrumentalne, w tym dwie skomponowane przez Girolama Frescobaldiego, przeznaczone już do grania z towarzyszeniem basso continuo, realizowanego na pozytywie organowym. Dochodzimy w ten sposób do pewnej symbolicznej „granicy” czyli do muzyki baroku – cylindryczne, bezklapowe flety poprzeczne w tym okresie zaczynały już wychodzić z mody, a nowy rozdział w historii instrumentu, czyli jednoklapowy, trzyczęściowy, a potem czteroczęściowy flet barokowy miał rozpocząć swój „złoty wiek” w muzyce europejskiej około pół wieku później…
