W artykule poświęconym francuskim formułom zdobniczym na przykładzie suit fletowych J. – M. Hotteterre’a i P. D. Philidora wspomniany został stosunkowo mało znany współczesnym wykonawcom ozdobnik accent, nie mający wbrew pozorom nic wspólnego z muzycznym akcentem.
Ponieważ, jak się okazało podczas trzeciej edycji Traversjady w AM w Łodzi (grudzień 2023), jego realizacja budzi pewne wątpliwości wśród flecistów wykonujących barokowe suity francuskie, dlatego postanowiłam przyjrzeć się mu przez pryzmat wybranych historycznych źródeł francuskich, nie tylko fletowych, ułożonych w porządku chronologicznym, wychodząc z założenia, że konfrontacja z nimi może przyczynić się do rozwiania niepewności w zakresie umiejscowienia i wykonania tego pięknego ozdobnika.
Zapoczątkowana z mojej inicjatywy w grudniu 2022 roku w łódzkiej Akademii Muzycznej „Traversjada” wędruje nadal po polskich uczelniach. Kolejna edycja tej oryginalnej sesji poświęconej fletom historycznym w teorii i praktyce, otwartej zarówno dla flecistów grających na „flecie traverso” jak i dla grających na fletach współczesnych, ale zainteresowanych historycznymi praktykami wykonawczymi odbędzie się 8 kwietnia 2024 r. w Poznaniu. Wstęp wolny!!!
Magdalena PilchKompleksowa wizja fletu romantycznego w zakresie budowy, brzmienia, techniki gry i praktyki wykonawczej według „Die Kunst des Flötenspiels in theoretisch-praktischer Beziehung dargestellt von A. B. Fürstenau op. 138”,red. Teresa Piech, Kraków 2011
Nakład został wyczerpany. Fragmenty książki (rozdział III i IV) są dostępne tutaj:
J. -M. Hotteterre Zasady gry na flecie poprzecznym, flecie podłużnym i na oboju, tłum. Magdalena Pilch, red. Marek Nahajowski, Łódź 2013 (Principes de la flute traversière…Paris 1707)
J. G. Tromlitz Szczegółowa i gruntowna szkoła gry na flecie, tłumaczenie i wstęp Magdalena Pilch, red. Marek Nahajowski, Łódź 2018 (Ausführlicher und gründlicher Unterricht die Flöte zu spielen, Lepzig 1791)
Magdalena Pilch Wibracja w świetle historycznych szkół fletowych – świadomie wykorzystywany ozdobnik, wyraz emocji czy mechaniczna maniera? w: Między traktatem a mową uczuć w dźwięki przemienioną. Muzyka XVIII wieku w teorii i praktyce,Łódź 2014, red. M. Grajter, M. Nahajowski, s. 243-268
Magdalena PilchPierre’a Tricheta „Le traité des instrument de musique” (ok. 1638): Du Fifre, Des Flustes w: „Notes Muzyczny” nr 2 (14) 2020, s. 121-126
Flecistów zainteresowanych studiami licencjackimi, magisterskimi i podyplomowymi w specjalności flet traverso – historyczne flety poprzeczne pod moim kierunkiem, zapraszam na dni otwarte w Akademii Muzycznej w Katowicach 5 marca (szczegóły na grafice poniżej) i do Akademii Muzycznej w Łodzi 7 marca (szczegóły na plakacie poniżej). Można też umawiać się ze mną na spotkanie indywidualnie w innych terminach:)
Projekt „Muzyczny labirynt”, którego premierowa edycja odbyła się w lutym 2023 roku, to pierwsza w historii Akademii Muzycznej w Łodzi inicjatywa poświęcona w całości muzyce średniowiecznej. Przedmiotem jego tegorocznej odsłony będą pieśni dworu burgundzkiego I połowy XV wieku. Księstwo to, aż do 1477 roku niezależne od Francji i posiadające dzięki spadkom i zakupom rozległe posiadłości w Niderlandach, w okresie połowy XV wieku pod władzą Filipa III Dobrego i Karola Śmiałego stało się najbogatszym krajem Europy i niezwykle ważnym centrum kulturalnym. Ten ostatni władca sam aktywnie uprawiał muzyką, grając na harfie i komponując wielogłosowe pieśni i motety. Niestety żadne utwory o potwierdzonym autorstwie księcia nie dotrwały do naszych czasów. Chociaż centrum władzy politycznej znajdowało się w Dijon, silną aktywność muzyczną przejawiały także inne miasta należące ówcześnie do Burgundii, jak Bruksela, Brugia, Lille czy Arras. Przez sam dwór książęcy, począwszy od ustanowienia kapeli w 1384 roku, przewinęło się wielu znanych kompozytorów, począwszy od reprezentujących późny styl Ars Nova kompozytorów, takich jak Johannes Tapissier (ok. 1370-1410) i Nicholas Grenon (1375-1456), przez kultywujących tak zwaną contenance anglaise (czyli „manierę angielską”) Gillesa Binchoisa (ok. 1400-1460) i Guillaume’a Dufay (ok. 1397-1474), po twórców wczesnorenesansowych – Hayne van Ghizeghema (1445-1476) i Antoine Busnoisa (ok. 1430-1492).
Utwory kompozytorów zaliczanych do tak zwanej Szkoły Burgundzkiej odnajdujemy w wielu krajach, zaś ich styl naśladowany był praktycznie w całej Europie, w tym także w Polsce. Szczególnie istotne w procesie jego kształtowania były wpływy angielskie. Nie są one jednak niczym zaskakującym, jako że podczas trzeciej fazy wojny stuletniej (1412-1453) Burgundia, dążąc do zerwania zależności lennej od Francji, sprzymierzyła się z Anglią, a oba kraje połączyły ożywione kontakty gospodarcze i kulturalne. W rezultacie tych ostatnich około 1420 roku powstał bardzo charakterystyczny styl kompozytorski. Choć pobrzmiewają w nim jeszcze wyraźne echa muzyki francuskiej okresu Ars Nova, takie jak trzygłosowa faktura czy sposób prowadzenia głosów, łączą się one harmoniką nowszego typu, w której dominują współbrzmienia konsonansów niedoskonałych.
Styl ten szczególnie mocno zaznaczył się on w świeckich chansons, a o ich popularności świadczy fakt pojawiania się pieśni pisanych w stylu burgundzkim w antologiach wydawanych jeszcze w I połowie XVI wieku, i to pomimo tego, że w warstwie literackiej utwory te miały charakter zdecydowanie konserwatywny. W tematyce dominują motywy typowe dla średniowiecza, sięgające jeszcze trzynastowiecznej Powieści o Róży, a nawet poezji trubadurów, wpisujące się w toczone ówcześnie debaty na temat ideału miłości dwornej. Dobrym przykładem mogą być odniesienia do alegorycznej postaci Maleboucha – uosobienia zgryźliwego zazdrośnika o ciętym języku, pragnącego poprzez obmowę zniszczyć prawdziwe uczucie między kochankami. Choć miłość, tak jak przedstawia ją poezja burgundzka XV stulecia, ma już charakter zdecydowanie bardziej ziemski, mniej wzniosły od fin’ amor z dawniejszej poezji prowansalskiej, i traktowane jest jako rodzaj swoistej gry między kobietą i mężczyzną, wśród tekstów odnajdujemy tchnące autentycznie głęboką emocjonalnością i odnoszące się zapewne do prawdziwych sytuacji i osobistych tragedii ich autorów.
Trzon programu niniejszego koncertu stanowią kompozycje Dufaya i Binchoisa zaczerpnięte z angielskiego Codexu Canonici (ok. 1428-1435)— najważniejszego zachowanego źródła, zawierającego repertuar pieśni burgundzkich I połowy XV w. Oprócz utworów dwóch wspomnianych mistrzów zaprezentowane zostaną także utwory mniej znanych twórców, takich jak Arcourt, Adam czy Briquet, których osoby nie są możliwe do jednoznacznego zidentyfikowania. Ich kompozycje w niczym nie ustępują jednak twórczości Dufaya i Binchoisa, a często zaskakują śmiałymi i nietypowymi rozwiązaniami harmonicznymi. Całości programu dopełnią tańce burgundzkie z brukselskiego Manuskryptu Małgorzaty Austriackiej (B-Br MS 9085), sporządzonego w ostatnich latach XV wieku
Flety renesansowe poprzeczne i podłużne oraz lutnia – przekrojowa panorama polifonicznej XVI-wiecznej muzyki instrumentalnej, pisanej na „jakieś” instrumenty, na 2, 3, 4, 5 głosów.
