Renesansowe flety poprzeczne były używane w Europie od końca XV wieku do około połowy XVII wieku, a ich zastosowanie zarówno w muzyce kameralnej jak i wojskowej jest stosunkowo dobrze udokumentowane w ikonografii i w źródłach teoretycznych. Flety są przedstawiane solo, w zestawieniu z bębnem, w towarzystwie innych instrumentów i śpiewaków, jak również w jednorodnych konsortach.
http://www.berneyflutes.com/the-flutes/renaissance-flutes
https://www.wennerfloeten.de/de/products/transverse-flutes/renaissance-consort/
Do dzisiaj zachowało się około 50 renesansowych fletów poprzecznych, przede wszystkim w kolekcji Accademia Filarmonica w Weronie, a także w muzeach w Brukseli, Wiedniu, Grazu, Berlinie i Petersburgu. O ich wielkiej popularności na renesansowych dworach europejskich świadczy nie tylko ikonografia, ale również zachowane z tamtych czasów inwentarze instrumentów: Henryka VIII z 1547 roku (77 fletów, w tym wyjątkowe egzemplarze hebanowe dekorowane srebrnymi obręczami albo z kości słoniowej ze złotem), Marii Węgierskiej z 1555 roku (ponad 50 fletów), Filipa Hiszpańskiego z 1598 roku (54 flety) czy inwentarz dworu w Stuttgarcie z roku 1589, wymieniający aż 220 fletów poprzecznych (przy „tylko” 48 fletach podłużnych, 113 cynkach i 39 gambach).
TYPOWE CECHY RENESANSOWYCH FLETÓW POPRZECZNYCH:
- cylindryczne borowanie (z możliwymi niewielkimi modyfikacjami wewnątrz kanału powietrznego)
- sześć otworów palcowych
- niewielki, okrągły otwór zadęciowy
- budowa jednoczęściowa z jednego kawałka drewna (flety dyszkantowe i altowo-tenorowe) i dwuczęściowa (flety basowe)
- typowe gatunki drewna używane do ich budowy to bukszpan, klon, śliwa, grusza i inne drewna owocowe
- najniższym dźwiękiem fletu basowego jest g, najniższym dźwiękiem fletu altowo/tenorowego d1, najniższym dźwiękiem fletów dyszkantowych a1 lub g1
- najpopularniejsza z tych odmian, z której potem „wyewoluował” flet barokowy, to flet altowo-tenorowy, zwany też po prostu tenorowym, którego skala obejmuje dwie i pół oktawy (d1-a3), przy czym na niektórych instrumentach można wydobyć również wyższe dźwięki (b3, c4)
- intonacja fletu zorientowana na skalę dorycką z obniżonym szóstym stopniem; stąd też preferowane i najlepiej brzmiące są tonacje z jednym bemolem (z dźwiękiem b); nieco problematyczne natomiast na flecie altowo/tenorowym jest wydobycie dźwięków es1, es2 – możliwe wyłącznie z zastosowaniem półkrycia szóstego otworu palcowego
- większość zachowanych do dziś oryginalnych renesansowych fletów poprzecznych oscyluje w wysokościach stroju ok. a1=405-408 Hz i ok. 425-428 Hz; flety budowane przez budowniczych z rodziny Rafi z Lyonu, były strojone jeszcze niżej, pół tonu albo nawet cały ton poniżej wysokości pierwszej z tych grup; na podstawie tych obserwacji można stwierdzić, że flety poprzeczne pod względem wysokości zdecydowanie różniły się od wysoko strojonych (średnio a1 = ok. 465 Hz lub jeszcze wyżej) fletów podłużnych, cynków, dulcjanów i innych instrumentów dętych, co ciekawe jednak, żadne z pisanych źródeł historycznych nie wspomina o tym fakcie; być może w niektórych przypadkach różnica wysokości całego tonu między wysoko strojonymi pozostałymi instrumentami a fletami poprzecznymi pozwalała na jednoczesne granie przy użyciu wygodnych całotonowych transpozycji przez którąś ze stron?
