Po Sonatach Metodycznych Telemanna następnym ważnym wzorcem ornamentacji swobodnej jest wspominany już wielokrotnie Johann Joachim Quantz, a konkretnie rozdziały XIII i XIV z jego Versuch… Pod względem stylistycznym jego ornamentacje swobodne są bliskie tym, które obserwujemy u Telemanna.
XIII rozdział Versuch… jest praktycznym wstępem do sztuki ozdabiania wolnej części i poświęcony jest ornamentowaniu prostych interwałów i krótkich przebiegów melodycznych. Rozdział ten autor opatrzył 28 przykładami nutowymi. Każdy z nich zawiera krótki model melodyczny i liczne możliwości jego ozdobienia, a w XIV rozdziale znajdujemy dodatkowo wskazówki dotyczące realizacji dynamiki podczas wykonania większości przykładów. Oto pierwszy z tych przykładów, czyli 21 możliwości ozdobienia trzykrotnie powtórzonej ćwierćnuty c2:
Podczas omawiania dynamiki w tych przykładach metodycznych Quantz nie posługuje się włoskimi określeniami dynamicznymi. Używa słów: mocno („stark”), słabo („schwach”), rosnąc („wachsend”), odejmując („abnehmend”) i in. W powyższym przykładzie, a także w zamieszczonym dalej Adagio Quantza ze względów praktycznych zastosowane zostały powszechnie używane dzisiaj wśród muzyków określenia włoskie.
Z opisu dynamiki w przykładach ornamentacji Quantza można wysnuć następujące wnioski:
- niezwykle istotna w wolnej części w ogóle jest umiejętność kształtowania dźwięku messa di voce czyli wykonywanie crescendo i decrescendo na dłuższych nutach (zajmujących pół taktu albo cały takt); na krótszych wartościach trzeba umieć wykonywać zwykle tylko crescendo lub tylko decrescendo; generalnie możemy mówić tu o mikrodynamice – czyli o subtelnych zmianach głośności następujących szybko po sobie na stosunkowo drobnych wartościach rytmicznych; Quantz wymaga, żeby każda wartość rytmiczna, nawet szesnastka, zawierała w sobie piano i forte, o ile tylko czas na to pozwala
- nuta lub nuty grane na mocną miarę taktu czy też na mocną część miary są najczęściej grane mocno czy też crescendo, a nuty przypadające na słabą miarę taktu należy grać cicho lub decrescendo
- sporadycznie mocna miara bywa grana cicho, a słaba głośniej; takie odchylenie od normy to sposób na pobudzenie uwagi słuchacza
- dość często zdarza się, że nuta z przedtaktu jest grana mocno, czy też crescendo, mimo tego, że przypada na słabą miarę taktu
- synkopy są wykonywane crescendo, a nie decrescendo, co byłoby właściwe dla trochę późniejszej muzyki;
- przednutki krótkie i umiarkowanie krótkie wykonywane są ciszej, a przednutki długie mocno albo na crescendo.
W wielu przykładach Quantz podaje również harmonię, na której opiera się dany przebieg melodyczny – jest to praktyczne podkreślenie faktu, że wykonawca pragnący ozdabiać melodię w stylu włoskim nie może być początkującym amatorem: musi on koniecznie posiadać teoretyczną i praktyczną znajomość harmonii.
Oto fragment jednego z przykładów, w którym zaraz na początku, jeszcze przed modelami ornamentacyjnymi, została podana harmonia:
Quantz w rozdziale XIV zwraca uwagę na fakt, że istnieją różne typy wolnych części, co może mieć bezpośredni wpływ na sposób ich ozdabiania. Można tu wspomnieć m.in. o częściach typu Grave utrzymanych w rytmie punktowanym, w których należy zachować podniosły i żywy charakter i od czasu do czasu tylko dodawać pasaże łamiące harmonię; jeżeli w tego typu części dźwięki poruszają się w ruchu sekundowym w górę lub w dół, przed długimi nutami, zwykle konsonującymi, można użyć przednutek, które ożywią harmonię. Innym specyficznym typem są siciliany w metrum 12/8, w których występuje rytm punktowany – zdaniem Quantza należy je grać bardzo prosto, niezbyt wolno, prawie bez tryli; jest to bowiem imitacja tańca pasterzy sycylijskich, można wprowadzać do nich co najwyżej łączone łukiem szesnastki oraz przednutki. Stosowanie bardzo oszczędnej ornamentacji Quantz zaleca również w Cantabile i w Arioso w metrum 3/8 w przypadku, gdy linia basu jest ruchliwa, a w melodii przeważają pochody sekundowe. W takim wypadku pojawiające się w melodii skoki ósemkowe można ewentualnie wypełnić przednutkami lub triolami, a poza tym należy zadowolić się naprzemiennym stosowaniem forte i piano. Podobny umiar w ozdabianiu należy zachować w Andante lub w Larghetto w metrum 3/4, gdy melodia składa się ze skoków w rytmie ćwierćnutowym, którym towarzyszy bas w ruchu ósemkowym, z przewagą pochodów sekundowych, aby uniknąć kwint i oktaw równoległych. Te zasady mogą dotyczyć oczywiście nie tylko kompozycji napisanej na instrument melodyczny i basso continuo, ale także np. duetu fletowego.