W budowie i brzmieniu fletów w II połowie XVIII wieku i w ciągu II połowy XIX wieku obserwujemy dużą różnorodność regionalną.
W żadnym przypadku nie można więc mówić o jednym typie fletu „klasycznego” czy też „romantycznego”, co zresztą przysparza dzisiaj trochę kłopotów flecistom specjalizującym się w grze na fletach historycznych i ich kopiach.
Flety angielskie
Dodane klapy najwcześniej, bo już w latach 50-tych XVIII wieku pojawiły się w Anglii. Reprezentatywnym przykładem takich instrumentów są flety Charlesa Schucharta i Johna Justa Schucharta:
Typowe flety angielskie w I połowie XIX wieku miały wyciąg, którego metalowa rura wypełniała główkę, a korek zamykający główkę zwykle był połączony ze śrubą regulacyjną. Popularny był system ośmioklapowy z długą stopą C. Zamknięte w stanie spoczynku klapy miały często charakterystyczny zaokrąglony kształt, który kojarzył się z malutką wgłębioną łyżeczką do soli (tzw. salt spoon keys). Otwarte w stanie spoczynku klapy C i Cis umieszczone na stopce zwykle miały formę nazywaną pewter plugs (dosł. cynowa zatyczka); były one pozbawione poduszki i tak skonstruowane, że ściśle przylegały do otworu również wyłożonego metalem. Formę pewter plugs mogły mieć też wszystkie pozostałe klapy. Zdarzało się, że otwór zadęciowy był wyłożony kością słoniową lub metalem. Charakterystyczną cechą angielskich fletów (choć oczywiście nie wszystkich) były duże otwory palcowe, rekomendowane przez Charlesa Nicholsona, najsłynniejszego w I połowie XIX wieku wirtuoza fletu w Anglii. Dzięki temu instrumenty te odznaczały się bardzo mocnym dźwiękiem i stały się źródłem inspiracji dla Theobalda Boehma przy jego reformie fletu rozpoczętej w latach 30-tych XIX wieku.
Flety francuskie
W II połowie XVIII wieku standardowy flet francuski był nadal jednoklapowy i bardzo podobny wizualnie do fletu barokowego. Potwierdzeniem tego są francuskie podręczniki wydawane w tym okresie w Paryżu, przeznaczone na właśnie taki typ instrumentu (m.in.: Mr Mussard Nouvaux Principes 1778, F. Devienne Nouvelle Méthode Théoretiaue et Practique pour la Flûte 1794, A. Vanderhagen Nouvelle Méthode de Flûte 1798).
W ciągu pierwszej połowy XIX wieku francuskie flety przedboehmowskie miały już dodane klapy, ale w stosunkowo prostym systemie i nadal wyglądały podobnie do barokowych. Méthode de Flûte du Conservatoire, oficjalny podręcznik Konserwatorium Paryskiego wydany w roku 1804 przez A. Hugota i J. G. Wunderlicha był przeznaczony jeszcze na flet z jedną klapą (określany przez autorów jako zwykły flet) lub (alternatywnie) na flet z czterema klapami: klapa Dis na stopie, krótka klapa F dla serdecznego palca prawej ręki, klapa B dla kciuka prawej ręki i klapa Gis dla małego palca lewej ręki. W następnych latach najpowszechniejszy był prosty system pięcioklapowy: do fletu czteroklapowego dodano długą klapę C (dla dźwięków c2 i c3 ) obsługiwaną wskazującym palca prawej ręki. Otwór dla klapy Gis, inaczej niż we fletach angielskich i niemieckich, był często umieszczany od strony grającego, a dźwignia klapy Gis krzyżowała się wtedy z dźwignią długiej klapy C (jest to typowe dla fletów Tulou, Saxa, Nobleta, Noëgo na drugiej fotografii poniżej).
Mniej więcej od drugiego ćwierćwiecza XIX wieku dodawano niekiedy długą klapę F dla małego palca lewej ręki, a także stopę C. Flety francuskie odznaczały się stosunkowo cienkimi ściankami i małymi otworami palcowymi. Miały najbardziej słodkie brzmienie spośród fletów europejskich w tym czasie, a ich górny rejestr odzywał się bardzo lekko w po równaniu do innych.
Flety niemieckie
Tutaj flety jednoklapowe, względnie zdecydowanie rzadziej spotykane dwuklapowe (z osobnymi klapami Dis i Es na stopce) były również najbardziej „oczywistym” typem instrumentu dużo dłużej niż w Anglii. Swoistym niemieckim świadectwem stopniowej i ostrożnej popularyzacji fletów z dodanymi klapami są dwa obszerne traktaty Johanna George’a Tromlitza: Ausführlicher und gründlicher Unterricht die Flöte zu spielen (Lipsk 1791) oraz Über die Flöten mit mehrern Klappen (Lipsk 1800). Pierwszy z nich, stanowiący również cenne źródło informacji o wielu zagadnieniach praktyki wykonawczej w muzyce końca XVIII wieku, jest dostępny w polskim przekładzie jako Szczegółowa i gruntowna szkoła gry na flecie (Łódź 2018, tłumaczenie i przedmowa Magdalena Pilch, red. Marek Nahajowski)
Do najbardziej znanych budowniczych niemieckich z II połowy XVIII wieku należał z pewnością August Grenser, a potem, na przełomie XVIII i XIX wieku jego bratanek Heinrich Grenser. Pierwszy z nich budował chętnie dziś kopiowane przez wielu budowniczych flety jednoklapowe, a drugi dodał do „odziedziczonego” po stryju wzoru klapy (4 – 8).
http://berneyflutes.com/the-flutes/baroque-flutes
Dla fletów niemieckich z początków XIX wieku najbardziej reprezentatywny jest typ sześcioklapowy (ze stopą D) oraz ośmioklapowy (ze stopą C), o układzie klap i kształcie główki podobnym do fletów Heinricha Grensera. Dodatkowe „nowinki” takie, jak metalowe wypełnienie główki połączone z wyciągiem, albo dodatkowe klapy (klapa H na specjalnie wydłużonej stopce, umożliwiająca wydobycie dźwięku h, albo dodatkowa klapa trypowa ułatwiająca wykonanie trylu d3-e3) stały się popularniejsze w drugim ćwierćwieczu XIX wieku.
Dla polskich flecistów opanowujących współcześnie grę na niemieckich fletach klapowych z początku XIX wieku dużą pomocą – zarówno pod względem techniki gry, jak i zagadnień stylistycznych tego okresu, może okazać się Elementarz flecisty Augusta Eberharda Müllera (Łódź 2023), będący polskim przekładem Elementarbuch fur Flötenspieler wydanego w Lipsku między 1815 i 1817 rokiem.
https://www.amuz.lodz.pl/index.php/pl/home/budynki?view=article&id=1691&catid=19
Do najsłynniejszych budowniczych niemieckich fletów klapowych (nie boehmowskich) w XIX wieku należeli: Wilhelm Liebel (1793–1871) z Drezna i Heinrich Friedrich Meyer (1814–1897) z Hanoweru, którego firma jeszcze na początku XX wieku budowała flety starego systemu cieszące się dużym powodzeniem ze względu na delikatne, a zarazem wyraziste brzmienie. Flety Liebla, jako najlepsze z istniejących, polecał w obu swoich szkołach fletowych (1826 i 1844) wybitny niemiecki wirtuoz Anton Bernhard Fürstenau.
Flety wiedeńskie
Szczególnie charakterystycznym dla I połowy XIX wieku typem były flety wiedeńskie. Ich konstrukcja w pewnej mierze była inspirowana wzorcami angielskimi, ale pod względem brzmienia były cichsze, słodsze i bardziej zróżnicowane kolorystycznie od angielskich. Najsłynniejsi budowniczowie wiedeńscy działający w pierwszej połowie XIX wieku to Stephan Koch Senior (1772–1828) i Johann Joseph Ziegler (1795–1858). Pierwszego z nich również polecał Anton Bernhard Fürstenau w Flötenschule op. 42 z 1826 roku, jako znakomitego i renomowanego budowniczego fletów.
http://www.berneyflutes.com/the-flutes/keyed-flutes
https://www.wennerfloeten.de/de/products/transverse-flutes/st-koch/
Flety wiedeńskie zwykle miały rozbudowany niski rejestr: ich skala sięgała w dół do h, a czasami jeszcze niżej, do g. Ich otwór zadęciowy często zbliżony był do zaokrąglonego prostokąta, a główka zwykle zaopatrzona była w wyciąg i często całkowicie wypełniona metalem od wewnątrz.Wcześniejsze modele miały konstrukcję czteroczęściową; w późniejszych modelach przeważała konstrukcja trzyczęściowa. Brzegi otworów pod klapami były czasem zaopatrzone w metalowe wypełnienie, a otwarte klapy na stopce (czasem też pozostałe klapy) miały czasem formę angielskich „zatyczek”. Popularne były też klapy ozdabiane motywem muszli. W późniejszych modelach często występował dodatkowy otwór i klapa dla trylu d3–e3.
Flety typu wiedeńskiego były kopiowane również w innych krajach europejskich, a zwłaszcza w Niemczech i we Włoszech. To dlatego w literaturze fletowej (nie tylko wiedeńskiej) z omawianego okresu pojawia się często dźwięk h, a czasem także inne niskie dźwięki aż do g. W pierwotnej wersji wariacji Trockne Blumen F. Schuberta, napisanych w 1824 roku dla wiedeńskiego wirtuoza Ferdinanda Bognera, dźwięk h występował 12 razy w V wariacji; w Introduction, Variationen e Finale op. 80 Carla Czernego na flet (lub skrzypce) i fortepian (Wiedeń 1825) h pojawia się 14 razy, a w finale występuje też g; w Duo concertant op. 36 Giulio Briccialdiego (1846) pojawiają się dźwięki a i ais w obu partiach fletowych – prawdopodobnie Briccialdi grał wtedy na flecie włoskim lub wiedeńskim ze stopą A, bo wiadomo, że nowy system Boehma poznał dopiero rok później.
Flet z dolną częścią przedłużoną do g nazywano panaulonem. Wiadomo, ze na takim typie instrumentu grał Georg Bayr, autor szkoły Practische Flöten-Schule wydanej w 1823 roku, który najprawdopodobniej brał udział w premierze V i VI Symfonii Beethovena w Theater an der Wien. Na takim samym typie fletu grał Johann Sedlatzek podczas premiery IX Symfonii Beethovena w wiedeńskim Kärntnertor Theater.
