Informacje ogólne – flet renesansowy

Renesansowe flety poprzeczne były używane w Europie od końca XV wieku do około połowy XVII wieku, a ich zastosowanie zarówno w muzyce kameralnej jak i wojskowej jest stosunkowo dobrze udokumentowane w ikonografii i w źródłach teoretycznych. Flety są przedstawiane solo, w zestawieniu z bębnem, w towarzystwie innych instrumentów i śpiewaków, jak również w jednorodnych konsortach.

Dirck de Quade van Ravesteyn 001 — Dirck de Quade van Ravesteyn (ok. 1565-1619) *Flecistka*, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu

Boaz Berney,współczesna kopia konsortu poprzecznych fletów renesansowych ze zbiorów Biblioteca Capitolare w Weronie; z ich sygnatur wynika, że zostały zbudowane przez Sigmunda albo Arsaziusa z rodziny Schnitzerów, budowniczych instrumentów działających w Norymberdze. Oryginalne flety pochodzą prawdopodobnie z drugiego ćwierćwiecza XVI wieku; ich wysokość stroju wynosi a¹=428 Hz.

http://www.berneyflutes.com/the-flutes/renaissance-flutes

Martin Wenner, współczesna kopia konsortu renesansowych fletów poprzecznych z drewna śliwkowego. Flety zbudowane według wzoru oryginalnych instrumentów ze zbiorów Biblioteca della Accademia Filarmonica w Weronie. Budowniczy oferuje konsorty fletowe w oryginalnej wysokości stroju a¹=408 Hz, a także a¹=415 Hz i 440 Hz. Specyfiką konsortów budowanych przez Martina Wennera jest „indywidualizacja” trzech fletów altowo/tenorowych. Jeden z nich jest profilowany tak, by brzmiał dobrze w górze skali i mógł realizować bez problemu partie dyszkantowe, drugi flet przeznaczony do wykonywania partii altu ma najlepsze brzmienie w środku skali, natomiast flet realizujący partie tenorowe jest wyprofilowany tak, by mocno brzmiał w dolnym rejestrze.

https://www.wennerfloeten.de/de/products/transverse-flutes/renaissance-consort/

Giovanni Tardino, współczesna kopia konsortu renesansowych fletów poprzecznych (flet basowy g, 3 flety altowo/tenorowe d¹ i flet dyszkantowy g¹. Instrumenty zbudowane są według wzoru oryginalnych fletów ze zbiorów Biblioteca della Accademia Filarmonica w Weronie, drewno klonowe, wysokość stroju a¹=415 Hz (lub inne wysokości stroju zależnie od zamówienia).

https://tardinoflutes.com

Do dzisiaj zachowało się około 50 renesansowych fletów poprzecznych, przede wszystkim w kolekcji Accademia Filarmonica w Weronie, a także w muzeach w Brukseli, Wiedniu, Grazu, Berlinie i Petersburgu. O ich wielkiej popularności na renesansowych dworach europejskich świadczy nie tylko ikonografia, ale również zachowane z tamtych czasów inwentarze instrumentów: Henryka VIII z 1547 roku (77 fletów, w tym wyjątkowe egzemplarze hebanowe dekorowane srebrnymi obręczami albo z kości słoniowej ze złotem), Marii Węgierskiej z 1555 roku (ponad 50 fletów), Filipa Hiszpańskiego z 1598 roku (54 flety) czy inwentarz dworu w Stuttgarcie z roku 1589, wymieniający aż 220 fletów poprzecznych (przy „tylko” 48 fletach podłużnych, 113 cynkach i 39 gambach).

Ambrosius Benson (1495-1550) *Koncert*, Musée des Beaux-Arts de Blois

Ambrosius Benson (1495-1550) *Koncert* *po posiłku,* kolekcja prywatna

TYPOWE CECHY RENESANSOWYCH FLETÓW POPRZECZNYCH:

cylindryczne borowanie (z możliwymi niewielkimi modyfikacjami wewnątrz kanału powietrznego)
sześć otworów palcowych
niewielki, okrągły otwór zadęciowy
budowa jednoczęściowa z jednego kawałka drewna (flety dyszkantowe i altowo-tenorowe) i dwuczęściowa (flety basowe)
typowe gatunki drewna używane do ich budowy to bukszpan, klon, śliwa, grusza i inne drewna owocowe
najniższym dźwiękiem fletu basowego jest g, najniższym dźwiękiem fletu altowo/tenorowego d¹, najniższym dźwiękiem fletów dyszkantowych a¹ lub g¹
najpopularniejsza z tych odmian, z której potem „wyewoluował” flet barokowy, to flet altowo-tenorowy, zwany też po prostu tenorowym, którego skala obejmuje dwie i pół oktawy (d¹-a³), przy czym na niektórych instrumentach można wydobyć również wyższe dźwięki (b³, c⁴)
intonacja fletu zorientowana na skalę dorycką z obniżonym szóstym stopniem; stąd też preferowane i najlepiej brzmiące są tonacje z jednym bemolem (z dźwiękiem b); nieco problematyczne natomiast na flecie altowo/tenorowym jest wydobycie dźwięków es¹, es² – możliwe wyłącznie z zastosowaniem półkrycia szóstego otworu palcowego
większość zachowanych do dziś oryginalnych renesansowych fletów poprzecznych oscyluje w wysokościach stroju ok. a¹=405-408 Hz i ok. 425-428 Hz; flety budowane przez budowniczych z rodziny Rafi z Lyonu, były strojone jeszcze niżej, pół tonu albo nawet cały ton poniżej wysokości pierwszej z tych grup; na podstawie tych obserwacji można stwierdzić, że flety poprzeczne pod względem wysokości zdecydowanie różniły się od wysoko strojonych (średnio a¹= ok. 465 Hz lub jeszcze wyżej) fletów podłużnych, cynków, dulcjanów i innych instrumentów dętych, co ciekawe jednak, żadne z pisanych źródeł historycznych nie wspomina o tym fakcie; być może w niektórych przypadkach różnica wysokości całego tonu między wysoko strojonymi pozostałymi instrumentami a fletami poprzecznymi pozwalała na jednoczesne granie przy użyciu wygodnych całotonowych transpozycji przez którąś ze stron?